بحران بیسابقه آلودگی هوا در مشهد| هشدار کارشناسان درباره نقش خودروهای شخصی و نیروگاهها
نماینده ادارهکل محیطزیست در نشست تخصصی بررسی بحران آلودگی هوای مشهد، آلایندگی نیروگاه توس را بیربط به مازوتسوزی آن و ناشی از «بهرهبرداری غلط» و مشکل اصلی را در ضعف فناوری و مدیریت دانست.
مرضیه وحدت | شهرآرانیوز؛ آلودگی نفسگیر هوای مشهد که فقط پارسال جان ۲هزارو۶۷۴ نفر را گرفت، موضوع نشست تخصصی تازهای بود که به همت گروه شهریاران مدیریتشهری و به میزبانی دانشگاه شهیدمنتظری برگزار شد و هر کارشناس از زاویهای به ریشه بحران اشاره کرد.
مهلقا امینی، کارشناس محیطزیست، در این نشست انگشت اتهام آلایندگی را به سوی ناوگان حملونقل عمومی گرفت، اما در سوی دیگر، ایمان فرهمندی، رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر، خودروهای شخصی را متهم اصلی دانست و گفت که یکسوم آلودگی هوای شهر ناشی از خودروهای سواری است.
نمیشود صحبت از عوامل آلاینده هوای مشهد باشد و پای نیروگاهها بهویژه نیروگاه توس به میان نیاید؛ نیروگاهی که پس از تذکرها و هشدارهای پیاپی درباره آن، نماینده ادارهکل محیطزیست، آلایندگیاش را بیربط به مازوتسوزی آن و ناشی از «بهرهبرداری غلط» و مشکل اصلی را در ضعف فناوری و مدیریت دانست. علی دهنوی، مشاور فنی نیروگاه شریعتی، نیز در همینباره یادآور شد که مشکل اصلی، کیفیت سوخت گوگرددار در پالایشگاهها و فناوری قدیمی نیروگاههاست، نه صرفا نوع سوخت. آنچه در ادامه میخوانید، چکیدهای از اظهارات مطرحشده در این نشست است.
هوای امسال، بحرانیتر از پارسال
مهلقا امینی، کارشناس مسئول بررسی کاهش آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، در این نشست وضعیت آلودگی هوای مشهد در سال جاری را بحرانیتر از سال گذشته توصیف کرد و گفت: امسال تا دوازدهم آذرماه، شهر مشهد فقط هفت روز هوای پاک داشته است، در حالی که این عدد در مدت مشابه سال گذشته ۲۴ روز بود. همچنین تعداد روزهای هوای قابلقبول از ۱۸۱ روز سال گذشته به ۱۰۱ روز کاهش یافته و در مقابل، روزهای ناسالم برای گروههای حساس و عموم بهطور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.
امینی یکی از دلایل اصلی این وضعیت را افزایش بی سابقه گردوغبار دانست و یادآور شد که در مهر و آبان طوفانهای سنگین گردوغبار رخ داده است. او تأکید کرد ترمیم اکوسیستمهای تخریب شده یک شبه ممکن نیست و با وجود اجرای طرحهای مقابلهای، سرعت تخریب در سالهای گذشته بسیار زیاد بوده است.
همچنین به نقش «وارونگی دما» در نیمه دوم سال اشاره کرد که باعث ماندگاری آلایندهها میشود؛ به گونهای که در برخی هفتهها تا پنج روز پی درپی هوای مشهد ناسالم بوده است. وی با توضیح نقش «وارونگی دما» در تشدید آلودگی افزود: مشهد به دلیل موقعیت خاص اقلیمی و پدیده وارونگی، در نیمه دوم سال بیشتر درگیر ماندگاری آلاینده هاست.
این کارشناس محیط زیست با استناد به سیاهه انتشار آلایندگی هوای مشهد، گفت: بر اساس این سند، ۶۴درصد آلایندگی مشهد مربوط به منابع متحرک مانند خودروهای شخصی، تاکسی ها، کامیونها و ناوگان حمل ونقل است. فقط ۳۶درصد آلودگی مربوط به منابع ثابت است که از این میان، نیروگاهها حدود ۱۹درصد سهم دارند. به گفته او، در حوزه منابع متحرک، ۳۲ تا ۳۳ درصد از کل آلودگی شهر ناشی از خودروهای شخصی است و حدود ۳۱درصد به ناوگان حمل ونقل عمومی بازمی گردد. این آمار نشان میدهد که توسعه حمل ونقل عمومی، مسیر اصلی کاهش آلودگی در مشهد است.
امینی با تأکید بر اینکه حل آلودگی هوا نیازمند مدیرانی است که مهارت حل مسائل چندمتغیره را داشته باشند، افزود: مسئول هر دستگاهی، چه مدیر نیروگاه باشد و چه مدیر حمل ونقل شهری، به اندازه مسئولیت خود موظف به حل مشکلات است، اما وقتی مهارت حل مسئله وجود ندارد، نتیجه همین وضعیتی میشود که امروز با آن روبه رو هستیم.
آلایندگی نیروگاه توس ربطی به سوخت ندارد
این کارشناس محیط زیست گفت: دودی که مردم از نیروگاه توس میبینند، ارتباطی به نوع سوخت ندارد. این نشانه بهره برداری غلط است. نیروگاه اگر درست کار کند، هر سوختی را بدون دود میتواند بسوزاند؛ همان گونه که در بسیاری از شهرهای دنیا نیروگاه زغال سنگی در وسط شهر بدون کوچکترین دود فعالیت میکند. آلایندگی اصلی که مردم را گرفتار کرده، مربوط به ترکیبات ناکس و ساکس است. اینها محصول ضعف فناوری هستند، نه اجبار به استفاده از مازوت. بخش مهمی از این مشکل، دست نیروگاه است و با مدیریت درست و تنظیم فناوری حل شدنی است.
امینی با اشاره به اینکه سهم آلایندگی نیروگاهها پیشتر در پژوهشها مشخص شده است، گفت: دانشگاه شریف سهم نیروگاهها را ۱۹درصد و مطالعات جدید دانشگاه فردوسی ۳۴درصد اعلام کردهاند. اینها اعداد علمیاند و نمیشود دورشان زد.
امینی گفت: شرکت نفت نیز باید مسئولیت خود را در تولید سوخت کم گوگرد بپذیرد. این موضوع را نمیتوان به نیروگاهها نسبت داد. بخشی از آلودگی ناشی از بی کیفیتی سوخت است و این را فقط پالایشگاه باید اصلاح کند. تا زمانی که هر دستگاه مسئولیت خودش را نپذیرد، مردم همچنان گرفتار خواهند بود.
وی درباره مصوبه مرتبط با نیروگاه توس توضیح داد: مقرر شده بود نیروگاه توس با همکاری مراکز دانشگاهی یک روش اجرایی برای کاهش آلایندهها انتخاب کند، اما، چون مالکیت نیروگاه زیرمجموعه شستاست، این مجموعه نزدیک به یک سال است که هنوز درگیر بررسی و تصمیم گیری است. ما همچنان منتظر خروجی نهایی آن هستیم، اما تا امروز نتیجهای به ما اعلام نشده است.
امینی با اشاره به روند چندسال اخیر مسدودشدن مسیرهای تنفسی شهر مشهد اظهار کرد: سال هاست بخشهایی از کانالهای طبیعی عبور هوا در مشهد مسدود شده و برخی نقاط نیز براساس طرح تفصیلی قرار است در آینده مسدود شود. این مسیرها همان فضاهایی هستند که تبادل هوایی شهر را برقرار میکردند و امروز بخش شایان توجهی از آن تخریب شده یا در آستانه ازبین رفتن است.
وی افزود: در اطراف حرم نمونهای از همین روند را مشاهده کردیم؛ جایی که طرحها تغییر کرد و مسیرهای هوایی مسدود شد و این موضوع به ضرر کل شهر تمام شد. اگر پروژههایی هنوز ساخته نشده است و امکان جلوگیری وجود دارد، باید همین حالا متوقف شود. وضعیت جغرافیایی مشهد به گونهای است که جریانهای باد نقش جدی در تهویه شهر دارند. وقتی این راهها به واسطه ساخت وساز و تغییر کاربریها بسته شود، آلودگی هوا تشدید میشود.
مخالفت محیط زیست با ساخت وساز در ارتفاعات جنوبی
این کارشناس محیط زیست درباره ساخت وساز در ارتفاعات جنوبی نیز گفت: براساس ارزیابی ها، سازمان محیط زیست به طور کامل مخالف هرگونه ساخت وساز در کمربند جنوبی بوده است. با این حال، چند پروژه در سالهای گذشته پیش رفت و اکنون هم برخی دستگاهها به شدت تمایل دارند این روند ادامه پیدا کند.
ما صریح میگوییم که موافق این ساخت وسازها نیستیم. زیرا این اقدامات تبادل هوایی مشهد را کاهش میدهد. شاید ساده به نظر برسد، اما اثرات این مداخلات بلندمدت و گاه جبران ناپذیر است. امینی همچنین به ضعف اجرای پیوستهای زیست محیطی اشاره کرد و گفت: در بیشتر طرحها پیوست زیست محیطی وجود دارد، اما در عمل آخرین اولویت است. مثال روشن آن نیروگاههایی است که سالها با وجود آلودگی و پروندههای قضایی، در فهرست صنایع آلاینده قرار نگرفتهاند.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه اقتصاد و محیط زیست از یکدیگر جدا نیستند، توضیح داد: نبود توازن اقتصادی باعث میشود بسیاری از طرحهای اصلاحی به نتیجه نرسد. سال هاست برای حل مسئله موتورسیکلتها برنامه داریم، اما اجرا نمیشود. وقتی اقتصاد، امنیت و اشتغال در تصمیم گیریها اثرگذار باشد، محیط زیست اولین بخشی است که قربانی میشود.
این مسائل چندوجهی است؛ از سوخت و تولید خودرو تا ساخت وساز و سیاست گذاری شهری. یک دستگاه باید وسط میدان بایستد و تصمیم قاطع بگیرد. استانداری باید نقش محوری داشته باشد تا مشخص شود یقه چه کسی را میتوان گرفت و چه نهادی متولی اصلی است.
محدودیتهای آبی، مانع اجرای برخی راهکارها
امینی با اشاره به تکالیف قانونی دستگاهها درباره «هوای پاک» گفت: طبق قانون هوای پاک، بخشی از وظایف ما در حوزه نظارت و پیگیری است. سال هاست در موضوعات مرتبط با کاهش آلودگی، به ویژه در بخشهای اقتصادی و هیدراسیون، پیگیر بودهایم. به تازگی هم با ورود دستگاه قضایی، برخی موضوعات دوباره موردتوجه قرار گرفته است. اما باید بگویم برخی روشهایی که پیشنهاد میشود، به دلیل محدودیتهای آبی و وضعیت ویژه مشهد اجراشدنی نیست.
او ادامه داد: ما در کارگروهها و ساختارهای فنی، موضوعات را با هماهنگی کامل دستگاهها دنبال میکنیم. کارگروه کاهش آلودگی هوا از کارگروه اضطرار جداست و جلسات آن منظم برگزار میشود. مدیران دستگاهها در این جلسات حضور دارند و این هماهنگیها سبب شده است خروجیهای خوبی به دست بیاید، اما طبیعتا تا زمانی که امکانات فراهم نباشد، اجرای برخی تصمیمات امکان پذیر نیست.
سواری ها، متهم ۳۳ درصدی
ایمان فرهمندی، رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر مشهد، در این نشست ضمن تأکید بر ضرورت رویکرد علمی و ساختاری در مقابله با آلودگی هوا گفت: شورای اسلامی شهر در موضوع آلودگی هوا هم وظیفه قانونی و هم مسئولیت اجتماعی دارد که در برابر آلودگی هوا سیاست گذاری و پیگیری کند. ما بر پایه سیاهه انتشار و سهم هر یک از حوزه ها، مسیر سیاست گذاری را مشخص کردهایم.
فرهمندی با اشاره به سهم سنگین خودروهای شخصی گفت: وقتی یک سوم آلودگی هوای مشهد از خودروهای سواری ایجاد میشود، طبیعی است که باید واکنش نشان داد. بخشی از این واکنشها در حیطه اختیار مدیریت شهری است، اما بخش مهم دیگری در حوزه اختیارات دولت است؛ مثل نوع سوخت، استانداردهای تولید خودرو، سیاستهای اقتصادی و برنامه ریزی کلان. ما در هر دو بخش ورود کردهایم.
او درباره تکمیل سیاهه جدید انتشار آلایندگیهای مشهد اظهار کرد: چه در سیاهه نخست که در سال۱۴۰۰ جمع بندی شد و چه در سیاهه جدیدی که اکنون دانشگاه فردوسی در حال اجرای آن است، بزرگترین چالش، نبود اطلاعات است. دستگاههایی که نقش کمی دارند، اطلاعات را سریع ارائه میدهند، اما آنهایی که بیشترین نقش را در آلودگی دارند، اطلاعات را نمیدهند یا بسیار با تأخیر میدهند. همین موضوع زمان اجرای پروژه را طولانی و تحلیلها را دشوار میکند.
این عضو شورای اسلامی شهر مشهد با اشاره به ضرورت وجود دیتای کامل، واقعی و مبتنی بر وضع موجود گفت: بخشی از تفاوت آلایندگیها ناشی از نوع سوخت است و باید توجه کرد که نیروگاههای اطراف مشهد سهم مهمی در تولید آلایندگی دارند. چهار نیروگاه در مشهد، برقی بیش از مصرف شهر تولید میکنند و حدود ۳۵درصد برق تولیدی آنها اصلا در مشهد مصرف نمیشود، اما آلودگی ناشی از تولید همین برق در هوای شهر باقی میماند.
وی درباره موضوع کمربند جنوبی نیز توضیح داد: در ۱۰ سال گذشته هیچ تغییری در آن محدوده ایجاد نشده، اما وضعیت هوای مشهد تغییر کرده است؛ بنابراین نمیتوان گفت این عوامل نقش اصلی را دارند.
فرهمندی تأکید کرد: برخی دستگاهها به جای پذیرش مسئولیت، عادت به فرافکنی دارند؛ درحالی که عوامل اصلی آلودگی باید بدون تعارف شناسایی شوند. اگر هم قرار باشد ساخت وسازی در ارتفاعات اثر داشته باشد، این اثر مربوط به ساخت در بلندی هاست، نه کف زمین. ضمن اینکه بسیاری از آسیبهایی که از آن صحبت میشود، اتفاق افتاده، اما مزایای مربوط به کاهش ترافیک که باید از طریق احداث کمربندی حاصل میشد، محقق نشده است.
وی به سهم بندی منابع آلاینده اشاره کرد و با استناد به سیاهه انتشار گفت: ۶۵درصد آلایندگی مشهد مربوط به منابع متحرک است و از این میان ۳۳درصد سهم خودروهای شخصی است؛ یعنی یک سوم کل آلودگی شهر. کامیونها ۱۳درصد، موتورسیکلتها ۵ درصد، وانتها حدود ۶.۵ درصد و تاکسیها یک درصد سهم دارند. درمقابل، کل ناوگان اتوبوس و مینی بوس در مشهد کمتر از ۵ درصد آلودگی تولید میکنند.
اگر سهم صنایع را ۶درصد، پمپ بنزینها را ۵ درصد، پایانههای زمینی، هوایی و ریلی را کمتر از ۳ درصد و بخش خانگی و تجاری را حدود ۳ درصد بدانیم، باز هم سهم غالب و تعیین کننده مربوط به خودروهای شخصی است. راه حل اصلی کاهش آلودگی هوا توسعه حمل ونقل همگانی و محدودکردن خودروهای شخصی است.
وزارت نفت متهم آلایندگی نیروگاهها
علی دهنوی، مشاور فنی نیروگاه شریعتی، نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه ریشه بخش درخورتوجهی از مشکلات آلودگی هوا در کشور، «نبود نگرش سیستمی» در میان مدیران و حتی جامعه است، اظهار کرد: مسئله آلودگی هوا مسئلهای چندمجهولی است و کسانی باید پشت تصمیمها قرار بگیرند که مهارت حل این مسائل را داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه نیروگاهها از این قاعده مستثنا نیستند و آنان نیز باید در برابر سهم آلایندگی خود پاسخگو باشند، افزود: اگر قرار است مسئله آلودگی را حل کنیم، باید بدانیم سهم هر بخش چقدر است و چه مقدارش در اختیار بهره بردار است. شناخت این موضوع سخت نیست. کافی است بدانیم یک نیروگاه چقدر گاز، مازوت یا گازوئیل مصرف میکند. از همین داده ساده میتوان میزان آلایندگی را برآورد کرد.
دهنوی با بیان اینکه همه نیروگاهها اطلاعات مصرف سوخت خود را آماده ارائه دارند، گفت: اگر مرجعی این اطلاعات را بخواهد، نیروگاهها مانع تراشی نمیکنند. مشکل جای دیگری است؛ اینکه پس از شناسایی سهم آلایندگی، چه کسی قرار است آن را اصلاح کند و آیا مهارت و ابزارش را دارد یا خیر.
وی با بیان اینکه بخشی از آلودگی ناشی از سوخت، قابل مدیریت در سطح نیروگاه است، توضیح داد: دودی که از دودکش دیده میشود، لزوما مسئله اصلی نیست. برخی از این دودها اشکال بهره برداری و تنظیمات فنی است و با نظارت دقیق رفع شدنی است.
مشاور فنی نیروگاه شریعتی با تأکید بر اینکه استفاده از سوخت مازوت در ایران اجتناب ناپذیر است، اما باید درباره زمان و نحوه مصرف آن تصمیم علمی گرفته شود، اظهار کرد: کنترل آلایندگی در لایههای تخصصی پیچیدهتر از آن چیزی است که در ظاهر دیده میشود. آلایندههای اصلی که سلامت مردم را تهدید میکنند، ناکسها و ساکسها هستند؛ یعنی ترکیبات نیتروژنی و گوگردی. اینها با دود ظاهری فرق دارد و برای کاهششان باید هم پالایشگاهها سوخت کم گوگرد تولید کنند و هم فناوری نیروگاهها و موتور خودروها به روز شود.
وی با بیان اینکه پالایشگاهها باید مسئولیت خود را در کاهش گوگرد سوخت بپذیرند، بیان کرد: وزارت نفت باید سوخت استاندارد تولید کند. نیروگاه فقط میتواند بهره برداری را درست انجام دهد. اما وقتی سوخت، گوگرد زیاد دارد، هرقدر هم تنظیمات درست باشد، باز هم آلایندگی ایجاد میکند.
دهنوی درباره وضعیت نظارت بر آلایندگی نیروگاهها توضیح داد: همه نیروگاهها به آنالایزرهای آنلاین مجهز هستند و اعداد به صورت لحظهای به محیط زیست ارسال میشود. اگر مقدار آلایندگی زیاد شود، جریمه میشویم، اما اگر دستگاهی قطع باشد، باید به ما اعلام کنند تا رفع شود. اینکه گفته میشود نیروگاهها اطلاعات نمیدهند یا پنهان کاری میکنند، درست نیست.
وی سپس به برداشت مطرح شده درباره خروج نیروگاههای مازوت سوز از دایره نظارت محیط زیست واکنش نشان داد و گفت: این تصور که، چون شورای امنیت ملی مجوز مازوت سوزی داده، پس نیروگاهها از نظارت خارج میشوند، کاملا غلط است. مصوبه شورای امنیت ملی فقط میگوید در وضعیت خاص مازوت مصرف شود، اما نگفته است غلط مصرف شود یا دود تولید کنید.
دهنوی با اشاره به ابعاد مختلف آلایندگی گفت: آلایندگی فقط دود قابل دیدن نیست. ماشینها هم دود نمیکنند، اما آلایندهاند. اینجا باید نگرش سیستمی داشت و سهم هر بخش را شناخت؛ از گوگرد و سوخت گرفته تا فناوری و بهره بردار.
او با اشاره به اقداماتی که در حوزه حمل ونقل عمومی انجام شده است، گفت: اقداماتی که انجام دادهایم، همان کارهایی است که همه دنیا انجام میدهند؛ یعنی پایین نگه داشتن قیمت حمل ونقل عمومی و افزایش هزینه استفاده از خودرو شخصی. این روش در دنیا کاملا مؤثر است، اما در مشهد هنوز اثر ملموسی نداشته است.
برخی معتقدند که هنوز اندازه گیری دقیق نشده است، اما من فکر میکنم این روش در مشهد اثر نخواهد داشت. دهنوی تأکید کرد: افزایش هزینه پارکینگ، جریمه یا عوارض، در کشور ما اثر واقعی نخواهد داشت. چون قیمت تمام شده کالاها و خدمات کنترل نمیشود. اگر قیمت تمام شده کنترل نشود، هر اقدامی مثل افزایش عوارض یا هزینه خودرو عملا بی اثر است.
بی اعتمادی افکار عمومی به دولت در رفع آلودگی هوا
سعید اکبریان، رئیس هیئت مدیره گروه شهریاران مدیریت شهری، در آغاز این نشست با انتقاد از رویکرد دستگاههای مسئول در قبال آلودگی هوا گفت: افکار عمومی احساس نمیکند که دولت و دستگاههای متولی برای حل این بحران اراده جدی دارند.
وی با اشاره به نارساییهای قانونی و ضعفهای اجرایی ادامه داد: قانون هوای پاک، قانون حمل ونقل عمومی و حتی سازوکارهای مرتبط با یارانه ها، تکالیف روشنی برای دستگاهها تعیین کردهاند، اما اغلب پاسخ متولیان این است که بودجه نداریم. از طرفی، هنگام مطالبه گری درباره نظارت بر واحدهای آلاینده نیز میگویند وضعیت اقتصادی اجازه پلمب کارخانه را نمیدهد. این چرخه سال هاست تکرار میشود.
اکبریان با بیان اینکه مسئولیت حوزه شهرسازی فراتر از برنامه ریزی کالبدی است، افزود: در حوزه عمران شاید اشتباه یک مهندس جان یک یا چند نفر را تهدید کند، اما در شهرسازی و برنامه ریزی شهری، خطاها میتواند سبب مرگ صدها و هزاران نفر شود.
او هدف از برگزاری نشستهای تخصصی شهریاران را یافتن راهکارهای عملی دانست و گفت: میخواهیم بدون حب و بغض سیاسی، مسئله را بررسی کنیم. خروجی جلسات باید به پیش نویسهایی منجر شود که قوانین را اصلاح یا ابزارهای اجرای قانون را تقویت کند.
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
